Omdat ik wel eens over Vikingen schrijf, bijvoorbeeld in Zweden en Denemarken maar ook in Letland, kwam ik via Twitter in contact met Thomas Kamphuis van Travelling North. Hij weet en schrijft veel over Vikingen en maakt me met regelmaat attent op interessante artikelen over Vikingen – op zijn eigen blog, maar ook op blogs en websites van anderen. En toen… Toen lag opeens dit boek op de mat: Vikingen: Noormannen in de Lage Landen van Luit van der Tuuk.
- Heb je de gratis kalender met Scandinavische feestdagen al gedownload?
- Hier vind je nog meer gratis Scandinavische dingen en kortingsacties
- Hier vind je heel veel Scandinavische series en hier Scandinavische films
- Hier vind je Scandinavische romans
- Deze boeken over Scandinavische lifestyle en deze Scandinavische kookboeken vind je misschien ook wel leuk
Kennis uit Museum Dorestad
Luit van der Tuuk is conservator van Museum Dorestad, een museum in Wijk bij Duurstede waar de tijden herleven waarin Dorestad een van de belangrijkste handelssteden van Europa was. Daarnaast beheert hij de websites Gjallar, Dorestad onthuld en Vikinglanghuis. Zijn boek Vikingen: Noormannen in de Lage Landen (2015, uitgeverij Omniboek) is gebaseerd op zijn eerdere boek Noormannen in de Lage Landen: Handelaren, huurlingen en heersers uit 2008.
Vooroordelen over Vikingen
Ik moet toegeven dat mijn beeld van de Vikingen voor het lezen van dit boek wel zo’n beetje overeenkwam met de bekende vooroordelen. Want we weten allemaal dat de Vikingen barbaarse plunderaars waren, toch? Ik wist nog net dat ze niet echt helmen met hoorns erop droegen. En dat ze behoorlijk geëmancipeerd waren (zeker voor die tijd): vrouwen beheerden de waardevolste spullen, konden zich laten scheiden van hun man, delen in een erfenis en zelfs een bedrijf opzetten als ze dat wilden. Maar daar hielden mijn kanttekeningen bij de woestheid van de Vikingen wel zo’n beetje op.
Plunderaars of strategen?
Al aan het begin van het boek werd ik op een ander gedachtenspoor gebracht. Want waar komt onze kennis over de Noormannen vandaan? Deels hebben we die afgeleid uit gevonden gebruiksvoorwerpen. Maar we halen ook heel veel ‘kennis’ uit de geschiedschrijving van tegenstanders van de Noormannen. De Noormannen deden zelf namelijk niet aan geschiedschrijving. Het enige wat ze zelf over hun kant van het verhaal loslaten, zijn korte uitspraken op runenstenen.
Hoeveel zegt het dat Noormannen door de Frankische geschiedschrijvers vaak worden omschreven als een stel Neanderthalers? Niet zoveel, want de grens tussen geschiedschrijving en propaganda is vaak moeilijk te trekken. Net als de Vikingen gingen ook de Franken vaak op plundertocht, met als enige verschil dat zij kerken en kloosters met rust lieten. Maar de Vikingen werden er in de Frankische geschiedschrijving keihard op afgerekend. Bovendien werden ze in één moeite door vaak als zondebok gebruikt voor dingen waar ze niet eens iets mee te maken hadden.
De Franken dus. Oh ja. Wie waren dat ook alweer? Ook dat wordt gelukkig nog even uitgelegd in het boek. We kunnen wat ze schrijven over de Noormannen dus maar beter met een korreltje zout nemen. Want waarom zouden plunderende Franken strategen zijn, en plunderende Noormannen barbaren?
Interessante weetjes uit het boek
Ik was geboeid, las verder en kwam van alles te weten. Een greep uit wat ik zoal tegenkwam in het boek van Van der Tuuk:
- Noormannen zijn volgens dit boek mannen uit het Noorden – hoe ze zich ook gedroegen. Je zou ook Scandinaviërs kunnen zeggen en in de Lage Landen waren het meestal Denen. Vikingen zijn Noormannen die als een soort piraten rondtrokken, meestal richting Engeland. Hun naam kan afkomstig zijn van het district Viken rondom de Oslofjord, maar ook van het werkwoord víking: op plundertocht gaan.
- Bewoners van gebieden waar de Vikingen kwamen, sloten zich ook wel bij bendes Vikingen aan. In 839 werd er in Denemarken zelfs geklaagd over Friese piraten oftewel Vikingen.
- Vikingen namen ook slaven mee op hun rooftochten.
- Noorse en Deense Vikingen vochten ook onderling.
- Noorwegen heeft een veelzeggende naam: in die tijd was dat gebied niet veel meer dan de weg (over zee) naar het Noorden. Het binnenland was een woestenij waar alleen de Sami konden leven.
- Zelfs de Franken moesten toegeven dat de Noormannen geen totale barbaren waren. Zo hadden mannen en vrouwen goed verzorgd haar en droegen ze vaak een kam bij zich. In IJslandse saga’s staat beschreven dat ze hun handen wasten voor het eten. Noormannen namen bovendien regelmatig een bad (lees: een duik in open water), terwijl christelijke monniken nog dachten dat baden ongezond was en dat dus maar twee keer per jaar deden.
- De grote Noormannenlegers waren geen losgeslagen bendes, maar geoliede machines met een goed doordachte werkwijze.
- De volksvergaderingen van de Noormannen waren geen bijeenkomsten voor Jan en alleman, maar alleen voor vooraanstaande landeigenaren.
- Om ervoor te zorgen dat alles vreedzaam verliep, was het dragen van wapens tijdens die volksvergaderingen verboden. Om hun energie op een andere manier kwijt te kunnen, speelden de Noormannen spelletjes zoals worstelen en een spel met twee teams, een houten bal en een slaghout.
- Een nieuwe koning moest altijd eerst worden aanvaard door de volksvergadering. Op diezelfde manier is zelfs koningin Elisabeth II van Engeland nog voorgedragen aan de volksvergadering van het eiland Man.
- Ik wist wel dat woensdag van Wodan/Odin kwam, donderdag van Donar/Thor en vrijdag van Freya (of toch van Freyr?). Maar ik wist niet dat dinsdag afkomstig was van Týr, de god van de gerechtigheid in de Noorse mythologie. Ook het woord ding/thing, de volksvergadering waar ook recht werd gesproken, kun je erin herkennen. Zaterdag, zondag en maandag komen trouwens uit het Latijn.
- Om te mogen handelen met christenen zonder zich te moeten bekeren, konden kooplieden die handel dreven in het Frankische rijk een soort proformadoop krijgen: de prima signatio. Hiermee mochten ze ook kerken betreden en begraven worden in gewijde grond
- Nog zo’n praktisch idee: zilversmeden maakten mallen waarmee ze zowel Thorhamers als crucifixen konden gieten. Slim! Een klant is een klant.
- Wat ik wel al wist maar toch altijd weer leuk vind om te lezen: het woord Rus was de aanduiding van Noormannen die naar het gebied trokken waar nu Rusland ligt. Het was het Slavische woord voor roeier. Rusland is dus naar de Noormannen genoemd!
- De Noormannen beperkten zich niet tot korte invallen aan de kust, maar trokken ook de rivieren op en bouwden zelfs winterkampen in bijvoorbeeld Nijmegen Gent en en Leuven.
Zo kan ik nog wel even doorgaan. Het boek staat, 285 bladzijden lang, vol met dit soort wetenswaardigheden. Daarna volgt nog een overzicht van namen van Noormannen, bronnen en musea waar je meer te weten kunt komen over Vikingen en Noormannen.
Een aparte Noormannenperiode
Luit van der Tuuk pleit ervoor de tijd van de Noormannen in de Lage Landen te erkennen als aparte periode. Ze hebben immers een belangrijke invloed gehad: de economie in de Lage Landen werd aangejaagd door handel met de Noormannen, de Noormannen waren niet (alleen) maar plunderaars, maar speelden ook hun rol in de politieke machtsstrijd van die tijd en sommigen vestigden zich permanent in de Lage Landen. In Engeland is het wel al gebruikelijk om over een aparte Noormannenperiode te spreken
Meer studieboek dan leesboek
Ik vond Vikingen: Noormannen in de Lage Landen geen boek dat je even makkelijk doorleest. Het deed me meer denken aan een studieboek dan aan een leesboek en af en toe jeukten mijn handen om het met wat witregels, tussenkopjes en andere structuurhulpmiddelen een beetje overzichtelijker en toegankelijker te maken. Maar als je echt geïnteresseerd bent in Noormannen en Vikingen, is dit boek van Luit van der Tuuk zeker de moeite waard – al lees je het misschien niet achter elkaar uit.
Extra leuk: het boek bevat allerlei afbeeldingen in zwart/wit en kleur, zoals foto’s van runenstenen en gevonden munten, sleutels en andere gebruiksvoorwerpen, maar ook plattegronden, stambomen en foto’s van mensen die het leven van de Noormannen naspelen. Bijna nog betere illustraties (voor mij als tekstliefhebber dan) zijn de tekstfragmenten uit historische geschriften waarin de Noormannen worden omschreven, en hun eigen uitspraken op runenstenen.
Ik heb er in elk geval zin van gekregen om meer boeken te gaan lezen over de Noormannen en de Vikingen. Dus als je een leestip voor me hebt, houd ik me aanbevolen. Een bezoekje aan Museum Dorestad lijkt me ook geen gek voornemen voor 2016.
Ik kreeg dit boek toegestuurd voor mijn blog.
Deze blogpost kan affiliatelinks bevatten. Als jij via zo’n link iets koopt of boekt, krijg ik een kleine vergoeding. Dit gebeurt anoniem en kost jou niets extra’s. Samenwerkingen en affiliatelinks stellen mij in staat om deze website te onderhouden en jou van informatie te blijven voorzien. Meer hierover lees je in mijn disclaimer/privacyverklaring.
Interessant boek. Het zijn inderdaad studieboeken en dat zal de reden zijn dat ik ze nog niet gelezen heb.
Leestips: In 2012 was er in Assen een Vikingtentoonstelling. Ze hebben toen het boek Vikingen! uitgebracht: http://blogzweden.blogspot.nl/2012/07/vikingen-drents-museum-te-assen.html.
De boeken van Nancy Marie Brown: http://nancymariebrown.blogspot.nl
De boeken van Magnus Magnusson: https://en.wikipedia.org/wiki/Magnus_Magnusson
De Vikingen van Bertil Almgren.
En natuurlijk de serie Vikings.
Dank je wel Hans! Die gaan op de lijst.
Mooie recensie ! Wie naast het lezen van mijn blog een keer (als groep) een lezing wil krijgen in de vorm van een mini ‘Tussen Kunst & Kitsch’ over de Vikingen/Noormannen neem dan contact op via mijn email adres: vikingsandartefacts@yahoo.com.
Ik neem u dan aan de hand van authentieke sier- en gebruiksvoorwerpen uit mijn particuliere collectie op reis naar deze boeiende wereld.
Hou ook komend jaar de website van museum Dorestad in de gaten http://www.museumdorestad.nl
In 2016 wordt een begin gemaakt met de voorbereiding van een nieuwe tentoonstelling over de vikingen/noormannen.
Luit van der Tuuk tenslotte heeft ook een blog over de vroege middeleeuwen, te lezen op http://www.vikinglanghuis.nl
Dank je wel voor de aanvullingen, Thomas!
Graag gedaan!
Ik dacht dat de naam voor de russen (rossia) gegeven werd door de roodharige Vikingen, de Rossen uit Zweden die dwars door Rusland zijn getrokken en Istamboel hebben ingenomen.
Ik heb een verhaal geschreven De Noormannen te Meerbeke en Riminham, dat is Boortmeerbeek en Rijmenam, niet Meerbeke aan de Dender. Met enig zoekwerk te vinden op mijn blog
juuldestilleheld.blogspot.com
Jules de Cort
Volgens mij heb ik ook enigszins verschillende varianten van de herkomst van ‘rossia’ gelezen. Zeker weten zullen we het misschien nooit…
Ik ga het blog bekijken!
Als u op facebook zit is mijn verhaal eenvoudigweg te bereiken door mijn blogadres (vermeld in de meeste van mijn berichten) juuldestilleheld.blogspot.com aan te klikken.
Julius de Cort
Het woord “geëmancipeerd” vind ik niet echt kloppen voor de Vikingvrouwen, ze waren zoveel meer namelijk!
Deze vrouwen waren vanaf den beginne gelijkwaardig aan de man en al duizenden jaren vóór Nederland dat invoerde, pas in de vijftiger jaren vorige eeuw namelijk, hadden vrouwen daar eeuwenlang evengoed bezit, land, huizen enz. als de mannen. Daadkrachtig en zelfbewust, schrander en sterk, dus het woord “geëmancipeerd” vind ik dan een slap aftreksel. Inderdaad gingen Vikingvrouwen mee op de tochten, maar velen bleven ook thuis. Juist naar dit matriarchaat, specifiek op IJsland, heb ik jaren geleden een studie gedaan. Het intrigeerde me, toen ik ergens een klein stukje tekst tegenkwam, dat zwangere, Ijslandse meisjes, door de familie, die voorn. uit vrouwen bestond, opgenomen en verzorgd werden in oude tijden. Niemand maakte er een punt van dat er niet getrouwd werd, de moeder, de afstamming, was n.l. bekend en er waren clans van vrouwen, die vergaderden, de beslissingen namen en het alg. belang voor ogen hadden. De vrouwen waren de ruggengraat van de maatschappij, bezaten land, meestal door overerving en eigen inspanningen en waren handelingsbekwaam, sloten overeenkomsten en contracten en stonden op gelijke voet met de mannen.
Ze hielden met elkaar de hele maatschappij draaiende en iedereen had dus de achternaam van de moeder, want die was in ieder geval zeker!
In Nederland hadden vrouwen tot in de vorige eeuw weinig tot niks te vertellen, waren gehoorzaamheid verschuldigd aan de mannen, moesten hem dienen en dit was ook onderdeel, hardop uitgesproken, tijdens de huwelijksgelofte hier. Zij hadden zelfs geen gezag over de kinderen, die ze gedragen en gebaard hadden, dat had de man en bij verschil van mening, gaf hij de doorslag. Vrouwen mochten ook geen eigen bankrekening hebben of overeenkomsten sluiten, zoals de aankoop van een huis. Werden bij een huwelijk ontslagen uit hun baan bij overheid, onderwijs. Handelingsbekwaam werden vrouwen hier pas in 1956.
In IJsland is dat dus duizenden jaren anders geweest, maar helaas niet gebleven.
Precies wanneer is niet zo goed te duiden, maar bij schrijvers als Lakness, die geëerd en geroemd wordt als IJslandse schrijver uit de vorige eeuw, is duidelijk te lezen dat ook daar het patriarchaat toesloeg, want deze beschrijft een samenleving van rangen en standen op IJsland en ongelijkheid van man en vrouw. Maar eeuwenlang is het anders geweest, omdat de mannen
op zee waren en vrouwen daardoor meer zichzelf konden zijn, met al hun krachten en talenten.
Zelf vermoed ik dat het te maken heeft o.a. met de geogr. ligging van Ijsland: op een eiland zijn eigen principes beter vol te houden dan met buurlanden om je heen en door de Noordel. ligging enigszins geïsoleerd en een ruig klimaat. Maar bijzonder is deze geschiedenis wel!
IJslandse schrijver heet: Laxness, typefoutje hierboven.
Betekent dus “zalmloos”, persoonlijk vind ik zouteloos, vanwege de hiërarchie in zijn boek:
de machtigen met hun land, landgoed en invloed en de pachtboertjes die moeten buffelen en daaronder dan pas de vrouwen die helemaal niets te vertellen hebben.
Maar smaken verschillen, zoals altijd.
Grappig, die naam!
Mooi he, dat matriarchaat. Ik weet er veel te weinig van, dus dank je wel voor al je aanvullende info. Wat bij het lezen wel in me opkomt, is dat de vrouwen grotendeels “zichzelf konden zijn met al hun krachten en talenten” (zoals je zelf schrijft) “omdat de mannen op zee waren”. Bij echte gelijkheid zouden mannen niet grotendeels afwezig hoeven zijn om dat te kunnen. Misschien dat de ondergang van het matriarchaat in IJsland ook samenhangt met het vaker ’thuis’ zijn van de mannen?
En ja, huwelijksplechtigheden waarbij hardop uitgesproken wordt dat de vrouw ondergeschikt is aan de man… Toen ik dat voor het eerst hoorde tijdens de huwelijksplechtigheid van een leeftijdsgenote van me (zal in 1999 zijn geweest), viel mijn mond open van verbazing. Dat er nog mensen zijn die dat vol overtuiging uitspreken – en mensen die bereid zijn dat te beamen!
Heer de Cort,
wellicht heeft u iets aan mijn verhaal, want geschiedenis wordt bijna altijd door de overwinnaars geschreven en dat zijn dus mannen.
De geschiedenis van de IJslandse vrouwen is ook zo’n ondergeschoven kind, maar daarom niet minder mooi. Uit de overlevering zijn ook verhalen bekend
van de rechtspraak die de vrouwen toepasten en hun erediensten aan Freya, de belangrijkste godin.
In afbeeldingen staan Noormannen en Vikingen vaak afgebeeld met een hoornen helm. Ik ken Noren in mijn stad, die daar nog steeds boos over worden, omdat deze volkeren dit ding nooit hebben gedragen, een verzinsel van de makers van Asterix en Obelix.
Hoi Sandra,
Wat leuk dat je zo reageert: inderdaad, mooi, dat matriarchaat. Ik stel me dan voor, dat vrouwen toen op een IJslands paard over hun eigen land reden en hoe trots ze waren!
Ze hebben ook heel lang hun natuurgodsdienst in ere gehouden en doen dat soms nog:
Het feest van Lucia, midwinterfeest, midzomerfeest enz. zijn al duizenden jaren oud.
De achtpuntige ster in Scandinavische kleding, ik heb zelf een paar mooie Noorse en IJslandse vesten, waar ze in zitten, is de ster van Freya (en helemaal geen ijskristal wat velen zeggen, want ijskristallen zijn altijd 6-puntig! Weer een misverstand de wereld uit!)
Punt voor jou, het zou niet uit moeten maken of die mannen op zee zitten of thuis, inderdaad.
Ik bedoelde eigenlijk: toen kwamen onvermoede talenten van de vrouwen naar boven, omdat ze alles zelf en met elkaar moesten doen. Voor ons is dat net zo: hoe vaak denk je niet: ik wist niet dat ik het in me had, maar ik deed het juiste in die situatie en wist niet dat ik het kon! Volkomen uit de tijd vind ik die ondergeschoven positie dan ook, vroeger en nu.
Een vriendin van mij trouwde met een Engelsman jaren geleden en moest in de Anglic. Kerk inderdaad “obidience” verklaren aan hem, maar hij niet aan haar!
Een vrouw met een univ. opleiding en ik zat er verbaasd naar te luisteren!
Tijdens het schrijven van bovenstaand stukje, had ik ook het beeld van de positie van vrouwen in de 2e W.O. in mijn achterhoofd, want toen moesten veel vrouwen in versch. landen in de fabrieken werken voor de oorlogsindustrie, de mannen waren aan het front, maar na de oorlog onmiddellijk weer terug naar het aanrecht binnen alsof vrouwen alleen maar econ. waarde hebben als het “uitkomt”. Ik heb behoorlijk goed geschiedenisles gehad
op de middelb. school, veel is blijven hangen en sommige onderwerpen onderzoek ik zelf.
Hoe de positie was van de Vikingvrouwen die juist wel met de mannen meetrokken, is mij nog niet bekend, maar vast wel op google te vinden. Of in het boek van Julius de Cort, dat ik nog niet ken.
Sommigen vestigden zich hier en vermengden zich met lokale bewoners.
Wellicht stammen wij er van af, want die voorliefde voor het Noorden, moet toch ergens vandaan komen en ik heb rossig haar van mezelf, ha, ha!
Hou erg van Noorse boskatten, ook al heb ik er geen.
Ik hou het er op, dat ze slim waren, die Vikingvrouwen, omdat Vikingen vooral handelaren waren. Ook is bekend dat vrouwen bij hen hun eigen man mochten kiezen, in het leger konden dienen en echtscheiding aanvragen als hij niet eerlijk of gewelddadig was.
Er zijn wereldgodsdiensten, waarbij dat heden ten dage nog steeds niet kan, nietwaar?!
Heel vervelend, maar wel waar: vooral Noorse mannen scoren nog steeds hoog qua huiselijk geweld. Het is een adembenemend mooi land, maar huiselijk geweld en drankmisbruik scoren nog steeds hoog tegenwoordig.
De Noren die ik ken vinden dat niet fijn om te horen, maar wat waar is, is waar.
Zoals Nederland ook verschillende gezichten heeft, zeg ik dan.
Vanavond “Jordskott” op de Belg.tv. Ik vind de beschrijving al vrij heftig en dan heb ik nog niets gezien! Hjertelig hilsen, M.
En, heb je gekeken? Ik vond Jordskott heel… apart. En daardoor fascinerend.
Tijdstip was nogal laat: dus nee, niet gezien. Komt vast nog wel een andere keer.
Wel de Deense film: en kongelig affære, gezien, die vond ik wel opvallend.
Eigenlijk hou ik niet van kostuumdrama’s, maar met Vikander en Mikkelsen in de
hoofdrol, wil ik wel kijken. Intrigerend, bizarre kantjes aan deze film en Denemarken werd eindelijk van de Middeleeuwen de Verlichting ingetrokken op een geheimzinnige manier. Landschappen zijn zo mooi, dat ik bijna het lelijke Deens vergat, ha, ha!
Grappig, hoe meer Deens ik hoor, hoe minder lelijk ik het vind. Nog even en ik vind het zelfs gezellig klinken 🙂